İnternet Haber Çalışma Yaşamı
Bünyamin Esen

23 Mayıs 2014

İş Kanunu Taşeron Sistemine Ne Diyor?

İş Kanunu Taşeron Sistemine Ne Diyor?

İnternethaber.com

Manisadan okurumuz Elif Türkcan soruyor: Bünyamin bey, Somadaki madende taşeron olduğunu söylüyorlar. Taşeron olunca farkı ne? Taşeron nedir açıklar mısınız? Taşeron olmasa bu kaza olmaz mıydı? Türkiyenin canı yandı. Anlamak istiyoruz ama kafamız karışık, izah ederseniz memnun oluruz

Sayın okurum, gerçekten çok yoğun kafa karışıklığına neden olan önemli bir konuyu soruyorsunuz.

Somada bir özel maden işletmesinde meydana gelen kazada 301 işçiyi kaybettik.

Tarihe Soma Maden Faciası olarak geçen olayda 301 madencinin ocağına alev düştü, üç yüz bir canın yüzlerce yetimi geride kaldı.

Ateş yalnızca ocağa düşmedi, tüm Türkiyenin yüreği parçalandı, ihmallerin tartışılması birinci gündemi oluşturmaya başladı.

Tartışılan hususlardan birini de Somadaki madende taşeron olup olmadığı oluşturuyor.

Ne var ki, bu tartışmalarda iş hukukunda yeterince uzman olmayan kişiler konuştuğundan bir karmaşa var. Neyin taşeron olup olmadığı, hangi koşulların yasaya uygun hangi koşulların yasa dışı olduğu pek bilinmiyor.

Taşeron nedir, nasıl işler, hukuki sınırları ve sonuçları nelerdir? Ayrıntılı açıklayalım.

Taşeron Nedir, Ne Değildir?

Ülkemizde 2003 yılından bu yana 4857 sayılı İş Kanunu yürürlükte. Tüm iş hayatı düzenlemeleri bu kanuna göre yapılıyor.

İş Kanununda tanımlanan iş ilişkilerinden birini de alt işverenlik, halk arasındaki ismiyle taşeronluk oluşturuyor. Bu düzenleme iş yaşamının hukuki anlamda esnekleştirilmesi uygulamalarının bir parçası.

Buna göre, zaten çalışan bir işverenden iş alan ve bu iş için görevlendirdiği işçilerini sadece bu işyerinde aldığı işte çalıştıran diğer işverene taşeron (alt işveren) deniyor.

Ancak İş Kanunu bu şekilde taşeron olmayı sınırlandırmış bulunmakta.

Bir işyerinde ancak işyerinde yürütülen mal veya hizmet üretimine ilişkin yardımcı işlerde taşeron alabilmek mümkün.

Örneğin ana üretimi kömür madenciliği olan bir işverenin kömür çıkartma işini taşerona vermesi kanuna göre yasak, zira bu onun esas işi.

Ama örneğin yan bir iş olarak madene elektrik tesisatı/ kablo döşeme işini taşerona verebilmek mümkün.

Uzmanlık Gerektiren İşlerde Olabiliyor

İş Kanununun taşeron sistemine onay verdiği ikinci bir alan ise asıl işin bir bölümünde işletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler.

Daha açık bir ifade ile, işyerinin kendi bünyesinde yapılabilecek; böylesi bir tecrübe ve uzmanlığın zaten o işyerinde bulunduğu işlerde taşeron çalıştırmak yasak, Kanuna aykırı.

Bir örnekle açıklayacak olur isek, temizlik amaçlı kimyevi maddeler (deterjan) üretimi yapan bir işyerinde deterjan üretimi ile ilgili işte taşeron alınamıyor. Zira bu iş zaten firmanın kendi bünyesinde uzmanlaştığı, yoğunlaştığı ana iş. Bu firmada zaten kimya mühendisi, kimya teknikeri, laborant vs. çalışıyor, bu iş biliniyor.

Ancak bu şirket örneğin yeni bir üretim binası inşaa edecek ise bu şirketin bünyesinde inşaat mühendisi, mimar, inşaat işçisi gibi işleri yapacak uzmanlığa sahip kişiler olmadığından ve beklenmeyeceğinden bu işlerin taşerona verilmesi yasal.

Asıl İşverenle Birlikte Sorumludur

Bu anlattıklarımız yasanın söyledikleri. Normatif bir yorum katmadan olayın hukuki yönünü izah ediyoruz.

Belirtmek gerek ki, her ne kadar İş Kanunu sınırlı olarak taşeron sistemine cevaz vermiş olsa da, ayni zamanda çok sıkı sorumluluk hükümleri de getirmiş durumda.

İşini taşerona vermiş olsa bile asıl işveren, alt işverenin işçilerine karşı o işyeri ile ilgili olarak İş Kanunundan, iş sözleşmesinden veya alt işverenin taraf olduğu toplu iş sözleşmesinden doğan yükümlülüklerinden alt işveren ile birlikte sorumlu.

Bu sorumluluğa 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereğince iş sağlığı ve güvenliği tedbirleri de giriyor.

Başka bir deyişle, asıl işveren işini taşerona vermiş olsa dahi Bana ne iş güvenliğinden, o işten diğer işveren sorumlu diyemez, sorumluluğunu üzerinden atamaz.

Bu konuda çok sağlam ve oturmuş Yargıtay içtihatları vardır.

Taşeronda Hülle Yapılamaz!

Taşeron sistemi ile ilgili İş Kanununun getirdiği kısıtlamalardan birini de hülle yolu işe asıl işverenin sorumluluktan kurtulmasının önüne geçilmesine yönelik tedbirler oluşturuyor.

Buna göre, asıl işverenin işçilerinin alt işveren tarafından işe alınarak çalıştırılmaya devam ettirilmesi suretiyle hakları kısıtlanamaz veya daha önce o işyerinde çalıştırılan kimse ile alt işveren ilişkisi kurulamaz.

Aksi halde ve genel olarak asıl işveren alt işveren ilişkisinin muvazaalı işleme dayandığı kabul edilerek alt işverenin işçileri başlangıçtan itibaren asıl işverenin işçisi sayılarak işlem görürler.

İşletmenin ve işin gereği ile teknolojik nedenlerle uzmanlık gerektiren işler dışında asıl iş bölünerek alt işverenlere verilemez.

Daha açıkça ifade edecek olursak, işin bölünerek alt işverenlere verilmesi ve böylece birilerinin sürekli çalışanların sırtından para kazanması da kanunumuza göre yasak.

Uygulamada Ciddi Sorunlar Var

Şimdiye kadar anlattıklarımız yasanın emrettikleri oluşturuyor.

Hukuki durum böyle olsa da ne yazık ki ülkemizde taşeron sistemi sağlıklı işlemiyor.

Yasak olmasına karşın asıl iş bölünerek, birinci ikinci üçüncü hatta dördüncü taşerona veriliyor.

Taşeron iş alan kendisinin altında zincirleme üç-dört taşeron daha çalıştırıyor.

Uzmanlık gerektirmemesine rağmen asıl iş parçalanıyor, taşeronlaştırılıyor.

Kamu idareceleri ihale verirken bunlara dikkate etmesi ve yakından kontrol etmesi gerekirken bunu yapmıyor

Sonuçta taşeron sistemi işçilerin haklarını kısıtlayan, daha ucuz ve hızlı üretim baskısını arttıran bir sistem olarak yaygınlaşıyor; hukuki pek çok sorun çıkıyor.

Yargıtayda sadece bu konu üzerine olan yüzlerce binlerce dava var

Dayıbaşı Sistemi Nedir?

Gelelim bu hukuki ve genel izahtan sonra Somadaki madende olana.

İşçilerin anlattıklarından öğrendiğimize göre Somadaki madenlerde fiilen taşeron yok. Zaten bu madenlerin ruhsat sahibi Türkiye Taş Kömürü İşletmeleri, işletmeciler ise rödovans sistemi ile kiracı firma.

Ama öyle bir sistem var ki, işçilerin canına okumuş: Dayıbaşı veya Ağabaşı sistemi.

Buna göre işçiler takımlar halinde bu dayıbaşı denilen kişiler tarafından işe alınmışlar, o kişiden ücretlerini almışlar, o kişinin talimatı ile hareket etmişler.

Örneğin bacacı tabir edilen madenciler ne kadar çok çalışırsa onları işe alan bu dayıbaşı işverenden o kadar çok prim almış.

Bu yüzdendir ki işçiler canımız çıkıncaya kadar zorlanarak çalıştırılıyorduk diyor.

İşçiler 1000-1500 TL arasında ücretlere talim ederken bu dayıbaşıları onbinlerce TL ücret almış

İş Aracılığı da Yasa Dışı!

Gelelim bu dayıbaşı sisteminin hukuki analizine.

Bu sistemin insaniliğini ve normatik yorumunu bir kenara bırakarak söylemeliyiz ki, dayıbaşı sistemi İş Kanunu anlamında bir taşeronluk değil.

Her ne kadar birileri işçilerin emeği üzerinden para kazanmış olsa da, bir nevi aracılık sözleşmesi yapmış olsa da, bu hukuki anlamda yok hükmünde.

Dolayısıyla işverenin (Soma Holdingin) sorumluluğu üzerinden atabilmesinin hiç mi hiç kaçar yolu yok.

Öte yandan Dayıbaşı sistemi ile yapılan iş hukuki anlamda İş Kanununda tanımlandığı şekliyle iş aracılığı

Yani konu yanlış yerden tartışılıyor, eleştirelim denilirken yanlış bir analiz üzerinden gidiliyor

İş Aracılığı Sistemi de Yasa Dışı!

Peki nedir bu iş aracılığı?

İş aracılığı, işçilerin bir başkası aracılığı ile işe alınmasını ve organize edilmesini ifade eden bir hukuki terim. Yani işe almada bir üçüncü kişi aracı oluyor, o işe alıyor veya yerleştiriyor.

Peki bu şekilde dayıbaşılık sistemi yasal mı?

Hayır, kesinlikle değil.

Zira iş kanunu izinsiz ve habersiz şekilde işe aracılığı yasaklamış bulunmakta

İş aracılığı, konusunda yasal olarak yetkili olan İş-Kur ve yetkilendirilmiş özel çalışma büroları.

Bunlar dışında iş aracılığı yapmak, çalışanın emeği üzerinden sömürü çarkı oluşturacağı için yasal olarak yasaklanmış bulunuyor.

Bu yazı 2,664 defa okundu.

Yorumlar

+ Yorum Ekle

kapat

Değerli okuyucumuz,
Yazdığınız yorumlar editör denetiminden sonra onaylanır ve sitede yayınlanır.
Yorum yazarken aşağıda maddeler halinde belirtilmiş hususları okumuş, anlamış, kabul etmiş sayılırsınız.
· Türkiye Cumhuriyeti kanunlarında açıkça suç olarak belirtilmiş konular için suçu ya da suçluyu övücü ifadeler kullanılamayağını,
· Kişi ya da kurumlar için eleştiri sınırları ötesinde küçük düşürücü ifadeler kullanılamayacağını,
· Kişi ya da kurumlara karşı tehdit, saldırı ya da tahkir içerikli ifadeler kullanılamayacağını,
· Kişi veya kurumların telif haklarına konu olan fikir ve/veya sanat eserlerine ait hiçbir içerik yayınlanamayacağını,
· Kişi veya kurumların ticari sırlarının ifşaı edilemeyeceğini,
· Genel ahlaka aykırı söz, ifade ya da yakıştırmaların yapılamayacağını,
· Yasal bir takip durumda, yorum tarih ve saati ile yorumu yazdığım cihaza ait IP numarasının adli makamlara iletileceğini,
· Yorumumdan kaynaklanan her türlü hukuki sorumluluğun tarafıma ait olduğunu,
Bu formu gönderdiğimde kabul ediyorum.