‘Esnek çalışma’ya yeni kapı açıldı

Son yeni esnek çalışma düzenlemesiyle özel istihdam bürolarına yeni yetkiler verildi. Geçici çalışmak isteyenlerin yeni işvereni artık bu bürolar olacak. Tartışmanın boyutlarını ise uygulama sonuçları belirleyecek.

Esnek çalışma şartlarını yeniden düzenleyen ve Özel İstihdam Büroları’na yeni yetkiler veren 6715 sayılı “İş Kanunu ile Türkiye İş Kurumu Kanununda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” geçen hafta Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Uzun süredir büyük tartışma yaratan, ilk yasalaştırıldığında dönemin Cumhurbaşkanı Abdullah Gül tarafından TBMM’ye geri gönderilen düzeleme, artık yeni haliyle çalışma hayatının önemli bir parçası olmaya ve işçi-işveren ilişkilerini yeniden düzenlemeye hazır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, yeni düzenlemenin duyurusunda şu vurguyu yaptı: “Gençler, kadınlar, uzun süre işsiz kalanlar ile yeni mezunların işgücü piyasasına girişlerini kolaylaştırdı ve bu sayede daimi istihdama geçişte önemli bir rol üstlenildi.” İşçi sendikalarına göre özellikle 7 milyon çalışanın durumunu etkileyecek ve “kiralık işçi” haline sokabilecek bu yeni düzenlemenin temel detaylarına ve tartışma noktalarına yakından bakmakta fayda var. 

Mikro işletmelere sınır 

• Hangi durumlarda geçici iş ilişkisi kurulacak? 

Yeni düzenlemeyle doğum izni ve doğum sonrası kısmi çalışma hakkı kullanan, askerlik hizmetini yapan ve iş sözleşmesi askıya alınan, yıllık izin kullanan çalışan yerine başka bir işçi ile geçici iş ilişkisi, bu hallerin devamı süresince kurulabilecek. Mevsimlik tarım işlerinde veya temizlik işleri, hasta, yaşlı ve çocuk bakım hizmetleri gibi ev hizmetlerinde, süre sınırı aranmadan geçici iş ilişkisi oluşturulabilecek. Yine örneğin ortalama mal-hizmet kapasitesinin geçici iş ilişkisi kurulmasını gerektirecek ölçüde ve öngörülemeyen şekilde artması nedeniyle 4+4 ay geçici iş ilişkisi kurulabilecek. Bu geçici ilişki mevcut işçi sayının 1/4'ünü geçemeyecek. Ayrıca 6 ay beklenerek bu durum tekrarlanabilecek. Ancak, 10 ve daha az işçi çalıştırılan işyerlerinde 5 işçiye kadar geçici iş ilişkisi kurulabilir. İşçi sayısının tespitinde ise kısmi süreli iş sözleşmesine göre çalışanlar, çalışma süreleri dikkate alınarak tam süreli çalışmaya dönüştürülecek. Geçici işçi çalıştırılmasına yönelik sınırlamalara uyulmaması halinde bu durumdaki her işçi için 250 lira idari para cezası uygulanması öngörülüyor. 

• Özel istihdam büroları nasıl devreye girecek? 

Türkiye’de daha önce yapılmış olan düzenlemelerle özel sektörün iş ve işçi bulma faaliyetlerinde bulunmasına izin veriliyordu. Ancak bu özel istihdam büroları üzerinden geçici iş ilişkisi kurulması yeni yasa ile çalışma hayatına girdi. İşkur’dan geçici iş ilişkisi kurma yetkisi alacak olan bu bürolar geçici iş ilişkisi kuran işçilerin işvereni konumunda olacak ve ücretlerini buradan alacaklar. Ancak iş kazası ve meslek hastalığı hallerinde bildirim yükümlülüğü işçiyi çalıştıran işverene ait olacak. Ayrıca özel istihdam bürolarının aracılık faaliyeti ya da geçici iş ilişkisi kurmak suretiyle yurtdışına işçi göndermesi halinde, işçilerin yurtdışı hizmet akitlerinin İşkur’a onaylatılması zorunlu. 

• Bu bürolar için temel şartlar neler? 

Özel istihdam bürolarının geçici iş ilişkisi kurma yetkisi alabilmesi için başvuru tarihinden önceki 2 yıl süresince kesintisiz faaliyet göstermesi ve brüt asgari ücretin en az 200 katı tutarında teminat vermesi gerekecek. 

İşçiye hizmet bedeli yok 

• İstihdam büroları ücret alacak mı? 

Özel istihdam bürosu, aracılık ve geçici işçi sağlama faaliyeti karşılığı olarak işverenden hizmet bedeli alma hakkına sahip. İş arayan ve geçici iş ilişkisi ile çalıştırılan işçilerden ise her ne ad altında olursa olsun menfaat sağlanamaz ve hizmet bedeli alınamaz. Ancak aracılık hizmetleri için özel istihdam bürolarınca, yönetmelikle istisna tutulan meslekler ve pozisyonlar için hizmet bedeli alınabilecek. 

• İşçiyi çalıştıran işverenin temel sorumlulukları neler? 

Geçici işçi çalıştıran işveren, işyerinde bir ayın üzerinde çalışan geçici işçilerin ücretlerinin ödenip ödenmediğini çalıştığı süre boyunca her ay kontrol etmekle, özel istihdam bürosu ise ücretin ödendiğini gösteren belgeleri aylık olarak geçici işçi çalıştıran işverene ibraz etmekle yükümlü olacak. Geçici işçi çalıştıran işveren, ödenmeyen ücretler mevcut ise bunlar ödenene kadar özel istihdam bürosunun alacağını ödemeyerek, özel istihdam bürosunun alacağından mahsup etmek kaydıyla geçici işçilerin en çok üç aya kadar olan ücretlerini doğrudan işçilerin banka hesabına yatıracak. 

• Özel istihdam büroları ile işçi nasıl anlaşma yapacak? 

Özel istihdam büroları geçici iş ilişkisini, işçi ile iş sözleşmesi yaparak kuracak. Ancak işçinin kayıtdışı çalışması, sendikaya üye olması veya olmaması ya da asgari ücretin altında ücret ödenmesi şartlarını taşıyan anlaşmalar geçersiz olacak. 

• Kıdem tazminatı ne olacak? 

Yeni düzenlemenin en çok eleştirilen noktalarından biri kıdem tazminatı hakkı. Çünkü özel istihdam bürolarının geçici iş ilişkisiyle belli işlerde geçici işçi olanlar o işyerinde en fazla 8 aya kadar çalışabilecek. Oysa kıdem tazminatı için en az bir yıl gerekli. Kıdem tazminatına hak kazanabilmeleri için, özel istihdam bürosu tarafından kesintisiz olarak farklı işyerlerinde yıl boyunca istihdam edilmek gerekecek. Ayrıca geçici iş ilişkisi bittiğinde işçinin sağlık primlerini kendisi yatırmak zorunda kalacağı de büyük bir endişe kaynağı. Bu tür çalışanların emekliliği nasıl hak edecekleri konusunun da açıklığa kavuşması gerecek. 

• Grev ve lokavt durumunda ne olacak? 

Grev ve lokavt uygulaması sırasında geçici iş ilişkisi kapsamında işçi çalıştırılamayacak.

Kiralık işçilik düzeni 

• İşçi temsilcileri hangi noktalara itiraz ediyor? 

Türk-İş Genel Başkanı Ergün Atalay, yeni yasanın “kiralık işçilik” düzenini getireceğini savunuyor. Atalay, bu konudaki itirazını yasanın TBMM’deki kabulü sonrası şöyle dile getirdi: 

“Ülkenin ihtiyaçlarını ve menfaatlerini göz önüne alarak doğum, analık, askerlik, ev hizmetleri ve mevsimlik tarım işleri gibi alanlarda esnek çalışmayı destekliyoruz. Ama bu düzenlemenin alanı çok geniş tutuldu. Kiralık işçilik bu haliyle çalışanlara yeni bir tehdittir. İşçilerin çalışma şartlarını daha güvencesiz hale getirecek.” DİSK ise itirazını madde madde açıkladı: 

• Kıdem tazminatı ve ihbar tazminatı ortadan kaldırılacak. 

• Sendikal örgütlenmeler çok ciddi kan kaybedecek. 

• Kayıtdışı istihdam edilenler güvence kazanmayacak; aksine formel sektörlerde, sendikal örgütlenmelerin var olduğu alanlarda işçiler güvencesiz hale gelecek. 

• Gelir, emeklilik, yıllık izin ve sağlık ile ilgili haklar ortadan kalkacak. 

• Kiralık işçiler aynı işi yapan diğer işçilere göre çok daha düşük ücrete mahkum olacak. 

• Kiralık işçilerin İşsizlik Fonu’ndan yararlanma olanakları olmayacak. Hak- İş Genel Başkanı Mahmut Arslan ise yeni düzenlemenin istedikleri gibi olmadığını vurgulayarak, şu noktaya dikkat çekti: “Korkarım ki özellikle kayıtdışı istihdamdan, taşerondan şikayet ederken, yeni taşeron sistemlerine yol açılmasın.”

Çalışma hayatının vazgeçilmezi

• İşverenler yeni düzenlemeyi nasıl değerlendiriyor? 

Dünya’nın sorularını yanıtlayan işverenlerin çatı örgütü TİSK, güvenceli esnekliğin, bugün her ülkede çalışma hayatının vazgeçilmez bir gereği olarak kabul edildiği açıkladı. Ancak TİSK, bu konuda AB direktifl erinde bulunmayan sınırlamalar getirildiğini, suiistimalleri önleme yaklaşımının esneklik amacının önüne geçtiğini iddia etti. TİSK’in açıklamasında bu konuda şöyle denildi: “İş Kanunu’nda katı biçimde düzenlenmiş olmaları nedeniyle uygulamaları hemen hemen hiç bulunmayan mevcut esneklik hükümlerinin de gözden geçirilmesi gerekmektedir. Bu çerçevede; belirli süreli iş sözleşmesi yapmayı kısıtlayan şartlar yumuşatılmalı, telafi çalışması uygulanabilir hale getirilmeli, alt işverenlik düzenlemelerindeki aşırı engeller kaldırılmalı, denkleştirme süresi uzatılmalıdır.”