Kayıt dışılık ve vergi denetimi

10 Ocak 2008 10:55 tsi
Türkiye'de yapısal reformlar denildiğinde genellikle sosyal güvenlik sisteminin düzeltilmesi anlaşılıyor. Bunun temel nedeni bu sistemin açığının ekonomiye çok büyük bir yük getirmesi.

Kayıt dışılık ve vergi denetimi
Mahfi Eğilmez

10/01/2008 Radikal

Türkiye'de yapısal reformlar denildiğinde genellikle sosyal güvenlik sisteminin düzeltilmesi anlaşılıyor. Bunun temel nedeni bu sistemin açığının ekonomiye çok büyük bir yük getirmesi. Rivayet muhtelif ama bilinen o ki sosyal güvenliğin kamu maliyesine yükü yıllık olarak GSMH'nin yüzde 5'inden az değil. Bunu 2007 için hesaplarsak yaklaşık 25 milyar dolarlık bir yük çıkıyor karşımıza. Bütün bunlar doğru doğru olmasına ama yapısal reformlar konusunda çözülmesi gereken asıl sorun kayıt dışılığın giderilmesi ve bu yolla vergi sisteminin adaletli hale getirilebilmesinde yatıyor.
Türk vergi sistemi yüzde 30'u dolaysız vergilere, yüzde 70'i de dolaylı vergilere dayalı bir sistem. 1950'lerde modern vergi sistemi oluşturulurken tam tersi hedeflenmiş. Yani ağırlığın dolaysız vergilere verilmesi. Ne var ki zaman içinde gelir vergisi, kurumlar vergisi gibi beyana dayalı vergilerin toplanması, otomatik olarak toplanan KDV, ÖTV gibi dolaylı vergilere göre zor olduğu için ikincilere yüklenme başlamış ve vergi sistemimiz giderek bir dolaylı vergiler sistemi olup çıkmış. Dolaylı vergilere ağırlık vermenin bir kolaylığı da denetiminin daha kolay ve ucuz olmasıdır. Çünkü burada satıcıyı denetleyenlerden birisi de müşteridir. Buna karşılık dolaylı vergiler adil vergiler değildir. Vergi, yalnızca kamu kesiminin giderlerine katılımı sağlamak için alınmaz. Verginin bir de gelir dağılımında adaleti sağlamak gibi bir görevi vardır. Her ne kadar klasik iktisatçılar ve onların devamını temsil eden ekoller verginin nötr olması gerektiğini söyleseler de verginin çok gelirliden fazla, düşük gelirliden az alınması ve bu yolla gelir dağılımının düzeltilmesine katkıda bulunması modern kamu maliyesinin temeli haline gelmiştir. Böyle bir ayrımı örneğin gelir vergisi gibi bir dolaysız vergide yapmak mümkündür. Müterakki (artan oranlı) vergi tarifesi bunu sağlar. Yani gelir arttıkça vergi oranı da arttığı için düşük gelirliden daha az, yüksek gelirliden daha çok vergi alınması sağlanabilir. Buna karşılık bunu dolaylı vergilerde yapmak mümkün değildir. Örneğin x malının KDV oranı yüzde 18 ise geliri düşük olan da yüksek olan da aynı oranda KDV öder. Dolaylı verginin harcama miktarıyla da ilgisi yoktur. Yani x malından 1 tane de alsanız, bin tane de alsanız aynı oranda KDV ödersiniz.
Gelişmiş ekonomilerde genellikle toplam vergi gelirlerinin yüzde 45'i dolaylı, yüzde 55'i dolaysız vergilerden oluşur. Böylece bu toplumlarda gelir dağılımındaki adaletsizlik vergi yoluyla bir miktar törpülenir. Bu toplumlarda insanlar vergi kaçırmaktan, eksik beyan etmekten, fatura düzenlememekten korkarlar. Bu yalnızca cezaların ağırlığıyla değil, aynı zamanda vergi denetiminin güçlü ve itibarlı olmasıyla sağlanmaktadır. Bir idareye itibarı sağlayacak olan o idarede çalışan kişilerdir. Bu kişiler madden ve manen ne kadar çok tatmin edilirse o kadar rahat ve doğru hareket eder ve vergi idaresine o kadar itibar getirirler.
Türkiye, dolaysız vergilerin oranını artırıp da vergi reformu yapmak yerine sürekli kolay yolu seçerek dolaylı vergileri artırıyor ve vergi adaletsizliğini körüklüyor. Oysa yapılması gereken şey, vergi denetimini artırıp dolaysız vergilerde yaygın olan vergi kayıp ve kaçağını önlemek. Özellikle son zamanlarda yaygın denetimi sağlamak için vergi denetmenlerinin sayısı artırılmaya çalışılıyor. Ama sorun yalnızca sayı artırmakla çözümlenecek gibi değil. Vergi denetmenlerinin sayısıyla birlikte onlara sağlanan ücret ve diğer maddi imkanların da artırılması gerekiyor. Eğer birinci sınıf bir vergi denetimi hedefleniyorsa bu denetimi yapacak olanlara birinci sınıf ücret verilmesi gerekiyor.
Daha önce de yazmıştım. Sorunun çözümü vergi idaresinin değil, vergi denetiminin bağımsız hale getirilmesinde. Eğer bu yapılabilirse o zaman ücret sorunu çözülebilir ve o zaman dolaysız vergilere ağırlık veren Batılı bir vergi sistemine geçilebilir. Kayıt dışılığı, vergilemede adaleti de sağlayarak çözmenin yolu buradan geçiyor.

 

Bu haber 1,356 defa okundu.