29 Mayıs 2010

Kriz ve kayıtdışılık

Kriz ve kayıtdışılık
27.05.2010 | Bumin Doğrusöz

 Her yıl mayıs ayında, Türkiye'deki üniversitelerin maliye bölümlerinde görev yapan öğretim elemanları, geleneksel olarak toplanarak belirlenen bir konu üzerinde sempozyum şeklinde tartışmalar yapmaktadır. Bu toplantılar, hem çeşitli üniversitelerde görev yapan öğretim elemanları arasındaki bağın güçlenmesine hem de fikir alışverişi yapılarak Türk maliye ve mali hukuk bilimlerinin gelişmesine hizmet etmektedir.
Bu yıl 25'incisi düzenlenen sempozyum, Antalya'da ‘Kriz Ortamında Vergi Politikalarının Değerlendirilmesi' konusunda Gazi Üniversitesi'nin ev sahipliğinde geçen salı günü başladı ve yarın sona erecek. Bu toplantıdaki tartışma konularını ve sunulan tebliğlerde işlenen konuları sırası geldikçe aktarmaya çalışacağım.
Bu günkü yazımda, bu sempozyumun panelinden söz etmek istiyorum. Panelin konusu ‘Kriz ve Kayıtdışılık İlişkisi'ydi.
Panelde ilk konuşmayı yapan Bankalar Arası Kart Merkezi Genel Müdürü Sertaç Özince'nin aktardığına göre, pos cihazı sayısında Avrupa'da birinci, banka kartı sayısında Avrupa'da ikinci, kredi kartı sayısında Avrupa'da üçüncü olan Türkiye'nin krizi az hasarla atlatmasında, banka ve kredi kartlarının rolü yadsınamaz. Özince'nin merkezin Gazi Üniversitesi İİBF Maliye Bölümü ile birlikte yaptığı bir araştırmaya göre, kriz döneminde kredi kartı harcamaları artmışsa da bu artış mal talebi istikrarının sağlanması açısından dengeleyici bir rol oynamış ve hane halkları krizde oluşan toplam tüketici kredisi ihtiyaçlarının yüzde 10'unu kredi kartları ile karşılamış. Özince, kredi kartlarının kayıtdışı ekonominin kayıt altına alınmasında en önemli araç olduğunu haklı olarak vurguladıysa da krizin yarattığı kart mağdurlarını bir kenara bıraksak bile, bankaların kredi kartlarını rastgele ve talep olmadan dağıtmasının, bankaların aidat, kart bedeli, faiz gibi sorunları çözmeden kredi kartlarının istenen başarıyı yakalaması zor. Ancak maliye idaresinin kredi kartlarını izlemesi ile pek çok işletmeyi satışları ve hasılatları bakımından daha rahat izler hale geldiği de açık. Kredi kartı uygulamasının kayıtdışı ekonomi ile mücadelede istenen başarıyı yakalaması, sözü edilen sorunların çözülmesinin yanı sıra teşvik edilmesine de bağlı. Bu konuda Özince'nin başlıca önerileri ise kredi kartlı satışlarda KDV'nin bir veya iki puan indirimli uygulanması, ekstre veya kart harcamaları üzerinden iade veya prim uygulanması veya kartlı harcamaların belli bir yüzdesinin gelir vergisi beyannamesinde ayrıca indirim konusu yapılması. Üzerinde durularak tartışılması gereken bu önerilere Maliye Bakanlığı ne kadar sıcak bakar, bilmiyorum.
Panelin ikinci konuşmacısı Vergi Konseyi Başkanı Mustafa Uysal'dı. Vergi Konseyi'nin 30.000 adam/saat çalışarak hazırladığı Gelir Vergisi Kanunu'nun bir kenarda bekletilmesini eleştiren Uysal, vergi sisteminin ithalata dayalı vergilere ve dolaylı vergilere ağırlık vermesinin yanlışlığına, bu yanlışlığın en fazla kriz dönemlerinde vergi gelirlerinin azalması şeklinde olumsuz etki yarattığına değinerek, sistemin yeniden kurulması gerektiğine işaret etti. Kayıtdışılığın vergi gelirlerini azaltmasının gelir bölüşümünü de olumsuz etkilediğini vurgulayan Uysal, bütün olumsuzluklara karşın, kayıtdışı ekonominin krizlerde olumlu etki yarattığının da görmezden gelinemeyeceğine işaret ederek, işletmelerin kriz dönemlerinde devreye soktukları kayıtdışı birikimlerinin zamanında niçin kayda alınmadığı sorusunun cevabının araştırılması gerektiğini, bu konuda bulunacak cevaplardan birinin de ‘halktaki ödenecek vergilerin yerinde harcanmayacağı inancı'nın üzerinde önemle durulması gerektiğini belirtti.
Üçüncü konuşmacı, ev sahibi üniversitenin Maliye Bölüm Başkanı Prof. Dr. Şükrü Kızılot'sa kayıtdışı ekonominin kayda alınmasında en önemli aracın belge düzeni olduğuna işaret ederken, belge düzeninin oluşmasında zafiyet yaratan en önemli hadisenin vergi iadesi sisteminin kaldırılması olduğuna işaret ederek, bu yanlışı telafi etmek üzere bazı ülkelerde uygulanan kazı-kazan ve piyango sistemlerinin uygulanmasını önerdi. Bu konuda denetimin öneminin yadsınamayacak olmasını haklı olarak vurgulayan Kızılot Hoca, denetim elemanı kadrolarının büyük bölümünün yıllardır boş olmasının yanlışlığını, vergi sisteminde oto-kontrol müesseselerinin olmayışını, servet artışı ve harcamaların kaynağının sorgulanamamasını kayıtdışılığı genişleten önemli unsurlar olarak saydı.
Son konuşmacı ise Gelir İdaresi'nin Başkanı Mehmet Kilci'ydi. Kilci, kayıtdışılığın ve kayıtdışı ekonominin ülke ekonomisi ve toplum yapısında yol açtığı tahribatı aktardıktan sonra, kayıtdışı ekonomi ile mücadele strateji ve planında değişiklikler yapıldığını aktararak, özellikle vergiye gönüllü uyumu artıracak projeler üzerinde çalıştıklarını, incelenecek mükelleflerin belirlenmesinde risk analizlerini datalara dayalı olarak yaparken, bugün artık ekonometrik modellerle risk analizi yapar hale geldiklerini, sahte faturayı artık kısa sürede belirleyebildiklerini aktardı.
Kayıtdışılıkla mücadele, sadece Maliye Bakanlığı tarafından yapılacak bir mücadele değildir. Önce siyasetçinin bunun gereğine inanması ve araçlarını sağlaması gerekmektedir. Ondan sonra, bu konuda toplumun tüm kesimlerinde bir ortak mutabakat sağlanarak, devletin mali idarenin dışında başta İç İşleri Bakanlığı, polisi, jandarması, gümrük teşkilatı, belediyesi, sivil toplum kuruluşlarının da destek ve yardımı ile bu mücadeleyi yürütmesi gerekmektedir.
Panelden çıkan sonuç nedir derseniz söyleyeyim: "İleriki yıllarda yapılacak sempozyumlarda da biz bu konuyu tartışmaya devam ederiz."

Bu yazı 2,890 defa okundu.